Duns Scotus, Ordinatio Prol. Pars 1

Quaeritur utrum homini pro statu isto sit necessarium aliquam doctrinam specialem supernaturaliter inspirari, ad quam videlicet non posset attingere lumine naturali intellectus.

Et quod non, arguo sic:(>[92])

Omnis potentia habens aliquod commune pro primo obiecto, potest naturaliter in quodlibet contentum sub ipso sicut in per se obiectum naturale. Hoc probatur per exemplum de primo obiecto visus et aliis contentis sub illo, et ita inductive in aliis obiectis primis et potentiis. Probatur etiam per rationem, quia primum obiectum dicitur quod est adaequatum cum potentia; sed si in aliquo esset ratio eius, scilicet primi obiecti, circa quod non posset potentia habere actum, non esset potentia adaequata, sed obiectum excederet potentiam. Patet igitur maior. Sed primum obiectum intellectus nostri naturale est ens in quantum ens ; ergo intellectus noster potest naturaliter habere actum circa quodcumque ens, et sic circa quodcumque intelligibile non-ens, quia negatio cognoscitur per affirmationem. Ergo etc. Probatio minoris, Avicenna I Metaphysicae cap. 5: «ens et res prima impressione in animam imprimuntur, nec possunt manifestari ex aliis») ; si autem esset aliquid aliud ab istis primum obiectum, ista possent manifestari per rationem eius; sed hoc est impossibile.

Praeterea, sensus non indiget aliqua cognitione supernaturali pro statu isto ; ergo nec intellectus. Antecedens patet. Probatio consequentiae: «natura non deficit in necessariis», III De anima; et si in imperfectis non deficit, multo magis nec in perfectis; ergo si non deficit in potentiis inferioribus quantum ad necessaria earum propter actus suos habendos et finem earum consequendum, multo magis nec deficit in necessariis potentiae superiori ad actum suum et finem consequendum. Ergo etc.

Praeterea, si aliqua talis doctrina sit necessaria, hoc est quia potentia in puris naturalibus est improportionata obiecto ut sic cognoscibili; ergo oportet quod per aliquid aliud a se fiat ei proportionata. Illud aliud aut est naturale, aut supernaturale; si naturale, ergo totum est improportionatum primo obiecto; si supernaturale, ergo potentia est improportionata illi, et ita per aliud debet proportionari, et sic in infinitum. Ergo cum non sit procedere in infinitum, II Metaphysicae, oportet stare in primo, dicendo quod potentia intellectiva sit proportionata omni cognoscibili et secundum omnem modum cognoscibilis. Ergo etc.

Tim. 3: Omnis doctrina divinitus inspirata utilis est ad arguendum etc.

Praeterea, Bar. 3 de sapientia dicitur: Non est qui possit scire vias eius, sed qui scit universa novit eam; ergo nullus alius potest habere eam nisi a sciente universa. Hoc quantum ad necessitatem eius. De facto autem subdit: Tradidit eam lacob puero suo et Israel dilecto suo, quantum ad Vetus Testamentum; et sequitur: Post haec in terris visus est et cum hominibus conversatus est, quantum ad Novum Testamentum.

In ista quaestione videtur controversia inter philosophos et theologos. Et tenent philosophi perfectionem naturae, et negant perfectionem supenaturalem; theologi vero cognoscunt defectum naturae et necessitatem gratiae et perfectionem supenaturalem.

Diceret igitur philosophus quod nulla est cognitio supernaturalis homini necessaria pro statu isto, sed quod omnem cognitionem sibi necessariam posset acquirere ex actione causarum naturalium. -- Ad hoc adducitur simul auctoritas et ratio Philosophi ex diversis locis.

Primo illud III De anima, ubi dicit quod, «intellectus agens est quo est omnia facere, et possibilis est quo est omnia fieri». Ex hoc arguo sic: activo naturali et passivo simul approximatis et non impeditis sequitur actio necessario, quia non dependet essentialiter nisi ex eis tamquam ex causis prioribus; activum autem respectu omnis intelligibilis est intellectus agens, et passivum est intellectus possibilis, et haec sunt naturaliter in anima, nec sunt impedita. Patet. Ergo virtute naturali istorum potest sequi actus intelligendi respectu cuiuscumque intelligibilis.

Confirmatur ratione: omni potentiae naturali passivae correspondet aliquod activum naturale, alioquin videretur potentia passiva esse frustra in natura si per nihil in natura posset reduci ad actum; sed intellectus possibilis est potentia passiva respectu quorumcumque intelligibilium; ergo correspondet sibi aliqua potentia activa naturalis. Sequitur igitur propositum. Minor patet, quia intellectus possibilis naturaliter appetit cognitionem cuiuscumque cognoscibilis ; naturaliter etiam perficitur per quamcumque cognitionem; igitur est naturaliter receptivus cuiuscumque intellectionis.

Praeterea, VI Metaphysicae distinguitur habitus speculativus in mathematicam, physicam et metaphysicam; et ex probatione eiusdem, ibidem, non videtur possibile esse plures habitus esse speculativos, quia in istis consideratur de toto ente, et in se et quoad omnes partes. Sicut autem non posset esse aliqua speculativa alia ab istis, sic nec posset esse aliqua alia practica a practicis acquisitis activis et factivis. Ergo scientiae practicae acquisitae sufficiunt ad perficiendum intellectum practicum, et speculativae acquisitae sufficiunt ad perficiendum intellectum speculativum.

Praeterea, potens naturaliter intelligere principium, potest naturaliter cognoscere conclusiones inclusas in principio. Hanc conclusionem probo, quia scientia conclusionum non dependet nisi ex intellectu principii et deductione conclusionum ex principio, sicut patet ex definitione `scire' I Posteriorum; sed deductio est ex se manifesta, sicut patet ex syllogismi perfecti definitione I Priorum, quia «nullius est indigens ut sit vel appareat evidenter necessarius»; igitur si principia intelligantur, habentur omnia quae sunt necessaria ad scientiam conclusionis. Et sic patet maior.

Sed naturaliter intelligimus prima principia, in quibus virtualiter includuntur omnes conclusiones ; ergo naturaliter possumus scire omnes conclusiones scibiles. Probatio primae partis minoris: quia termini principiorum primorum sunt communissimi, igitur illos naturaliter possumus intelligere, quia ex I Physicorum communissima primo intelliguntur (vide); «principia autem cognoscimus et intelligimus in quantum terminos cognoscimus», I Posteriorum; ergo prima principia possumus naturaliter cognoscere.

Probatio secundae partis minoris: quia termini primorum principiorum sunt communissimi, igitur quando distribuuntur, distribuuntur pro omnibus conceptibus inferioribus; accipiuntur autem tales termini universaliter in primis principiis, et ita extendunt se ad omnes conceptus particulares, et per consequens ad extrema omnium conclusionum specialium.

Contra istam positionem tripliciter potest argui. || Nota, nullum supernaturale potest ratione naturali ostendi inesse viatori, nec necessario requiri ad perfectionem eius; nec etiam habens potest cognoscere illud sibi inesse. Igitur impossibile est hic contra Aristotelem uti ratione naturali: si arguatur ex creditis, non est ratio contra philosophum, quia praemissam creditam non concedet. Unde istae rationes hic factae contra ipsum alteram praemissam habent creditam vel probatam ex credito ; ideo non sunt nisi persuasiones theologicae, ex creditis ad creditum. ||

Prima ratio principalis -- Primo sic: omni agenti per cognitionem necessaria est distincta cognitio sui finis. Hanc probo, quia omne agens propter finem agit ex appetitu finis; omne per se agens agit propter finem; igitur omne per se agens suo modo appetit finem. Igitur sicut agenti naturali est necessarius appetitus finis propter quem debet agere, ita agenti per cognitionem -- quod etiam est per se agens, ex II Physicorum -- necessarius est appetitus sui finis propter quem debet agere. Patet ergo maior. Sed homo non potest scire ex naturalibus finem suum distincte; igitur necessaria est sibi de hoc aliqua cognitio supernaturalis.

Minor patet: primo, quia Philosophus sequens naturalem rationem aut ponit felicitatem esse perfectam in cognitione acquisita substantiarum separatarum, sicut videtur velle I et X Ethicorum, aut si non determinate asserat illam esse supremam perfectionem nobis possibilem, aliam ratione naturali non concludit, ita quod soli naturali rationi innitendo vel errabit circa finem in particulari vel dubius remanebit(vide) ; unde I Ethicorum dubitando ait: «si quod est deorum donum, rationabile est felicitatem esse».

Secundo probatur eadem minor per rationem, quia nullius substantiae finis proprius cognoscitur a nobis nisi ex actibus eius nobis manifestis ex quibus ostenditur quod talis finis sit conveniensc tali naturae(vide); nullos actus experimur nec cognoscimus inesse nostrae naturae pro statu isto ex quibus cognoscamus visionem substantiarum separatarum esse convenientem nobis; igitur non possumus naturaliter cognoscere distincte quod ille finis sit conveniens naturae nostrae.

Hoc saltem certum est quod quaedam condiciones finis propter quas est appetibilior et ferventius inquirendus non possunt determinate cognosci ratione naturali. Etsi enim daretur quod ratio sufficeret ad probandum quod visio Dei nuda et fruitio est finis hominis, tamen non concludetur quod ista perpetuo convenient homini perfecto, in anima et corpore, sicut dicetur in IV distinctione 43. Et tamen perpetuitas huiusmodi boni est condicio reddens finem appetibiliorem quam si esset transitorium. Consequi enim hoc bonum in natura perfecta est appetibilius quam in anima separata, sicut patet per Augustinum XII Super Genesim. Istas igitur et similes condiciones finis necessarium est nosse ad efficaciter inquirendum finem, et tamen ad eas non sufficit ratio naturalis; igitur requiritur doctrina supernaturaliter tradita.

Secunda ratio principalis -- Secundo sic(vide) : omni cognoscenti agenti propter finem necessaria est cognitio quomodo et qualiter acquiratur talis finis; et etiam necessaria est cognitio omnium quae sunt ad illum finem necessaria; et tertio necessaria est cognitio quod omnia illa sufficiunt ad talem finem. Primum patet, quia si nesciat quomodo et qualiter finis acquiratur, nesciet qualiter ad consecutionem ipsius se disponet. Secundum probatur, quia si nesciat omnia necessaria ad ipsum, propter ignorantiam alicuius actus necessarii ad ipsum poterit a fine deficere. Si etiam, quantum ad tertium, nesciantur illa necessaria sufficere, ex dubitatione quod ignoret aliquid necessarium, non efficaciter prosequetur illud quod est necessarium.

Sed haec tria non potest viator naturali ratione cognoscere. Probatio de primo, quia beatitudo confertur tamquam praemium pro meritis quae Deus acceptat tamquam digna tali praemio, et per consequens non naturali necessitate sequitur ad actus nostros qualescumque sed contingenter datur a Deo, actus aliquos in ordine ad ipsum tamquam menitorios acceptante(vide). Istud non est naturaliter scibile, ut videtur, quia hic etiam errabant philosophi, ponentes omnia quae sunt a Deo immediate esse ab eo necessario. Saltem alia duo membra sunt manifesta: non enim potest sciri naturali ratione acceptatio voluntatis divinae utpote tamquam contingenter acceptantis talia vel talia digna vita aeterna, et quod etiam illa sufficiant; dependet mere ex voluntate divina circa ea ad quae contingenter se habet; igitur etc.

Instantiae contra duas rationes principales -- Contra istas duas rationes instatur. Contra primam sic: omnis natura creata essentialiter dependet a qualibet per se causa eius, et propter talem dependentiam ex causato cognito potest sciri demonstratione et cognosci quaelibet eius per se causa; igitur cum natura hominis sit homini naturaliter cognosciblis, quia non est potentiae eius cognitivae improportionalis, sequitur quod ex ista natura cognita possit naturaliter cognosci finis illius naturae(vide).

Confirmatur ratio: si enim ex natura inferiori cognita cognoscatur eius finis, non hoc minus est possibile in proposito, quia nec minor dependentia in proposito finiti ad suum finem est quam in aliis. .

Ex hac etiam ratione videtur quod falsa sit illa propositio `finis substantiae non cognoscitur nisi ex eius actibus', quae assumebatur in probatione minoris, quia ex cognitione naturae in se potest eius finis cognosci demonstratione quia.

Quod si dicatur quod ratio concludit hominem posse naturaliter cognoscere suum finem naturalem, non autem de fine supernaturali, contra, Augustinus libro De praedestinatione sanctorum: «posse habere fidem, sicut posse habere caritatem, naturae est hominum, quamvis habere fidem, sicut habere caritatem, gratiae sit fidelium». Si ergo natura hominis est naturaliter cognoscibilis homini, naturaliter est etiam cognoscibilis illa potentia ut est talis naturae, et per consequens ordinabilitas talis naturae ad finem ad quem fides et caritas disponit.

Item, homo naturaliter appetit finem illum quem dicis supernaturalem; igitur ad illum finem naturaliter ordinatur; igitur ex tali ordinatione potest concludi finis ille ut ex cognitione naturae ordinatae ad ipsum.

Item, naturaliter est cognoscibile primum obiectum intellectus esse ens, secundum Avicennam, et naturaliter cognoscibile est in Deo perfectissime salvari rationem entis; finis autem cuius- cumque potentiae est optimum eorum quae continentur sub eius obiecto primo, quia in illo solo est perfecta quietatio et delectatio, ex X Ethicorum; ergo naturaliter cognoscibile est hominem ordinari secundum intellectum ad Deum tamquam ad finem .

Confirmatur ratio, quia cui naturaliter cognoscibilis est potentia aliqua, ei naturaliter cognoscibile est quid sit eius primum obiectum, et ulterius, potest cognoscere in quo salvatur ratio illius primi obiecti et quod perfectissimum tale est finis potentiae; mens autem nota est sibi, secundum Augustinum De Trinitate; igitur sibi est notum quid sit eius primum obiectum. Et novit Deum non excedi a ratione illius primi obiecti, quia tunc nullo modo esset ab ipsa mente intelligibilis; ergo novit Deum esse optimum in quo salvatur ratio sui obiecti, et ita ipsum novit esse finem potentiae.

Contra secundam rationem arguitur sic: si per unum extremum cognoscitur aliud extremum, ergo et media; sed necessaria ad consecutionem finis sunt media inter naturam et finem suum consequendum; igitur cum ex cognitione naturae possit finis cognosci, secundum prius probata, videtur quod similiter media ad finem necessaria possunt cognosci.

Confirmatur ratio: ita enim in proposito videtur esse necessaria conexio entium ad ipsum finem sicut est in aliis; sed propter talem conexionem in aliis ex fine cognoscuntur alia, sicut per rationem sanitatis concluditur talia et talia requiri ad sanitatem; igitur etc.

Responsio ad instantias -- Ad primum istorum dico quod licet procedat de fine qui est causa finalis et non de fine attingendo per operationem -- quorum finium distinctio dicetur infra -- potest tamen dici ad illud, et ad sequens de Augustino, et ad tertium de potentia et primo obiecto, unica responsione, quod omnia accipiunt naturam nostram vel potentiam intellectivam esse nobis naturaliter cognoscibilem; quod falsum est, sub illa ratione propria et speciali sub qua ad talem finem ordinatur, et sub qua capax est gratiae consummatae, et sub qua habet Deum pro perfectissimo obiecto. Non enim cognoscitur anima nostra a nobis nec natura nostra pro statu isto nisi sub aliqua ratione generali, abstrahibili a sensibilibus, sicut patebit infra distinctione 3. Et secundum talem generalem rationem non convenit sibi ordinari ad illum finem, nec posse capere gratiam, nec habere Deum pro obiecto perfectissimo.

Tunc ad formam. Cum dicitur quod ex ente ad finem potest demonstrari finis demonstratione quia, dico quod non est verum nisi cognito ente ad finem sub illa ratione propria sub qua habet finem illum. Sic minor est falsa. -- Et cum probatur per proportionem, dico quod licet mens sit eadem sibi, non tamen pro statu isto est sibi proportionalis tamquam obiectum nisi secundum rationes generales quae possunt abstrahi ab imaginabilibus.

Ad confirmationem dico quod nec aliarum substantiarum fines proprii cognoscuntur, qui scilicet sunt earum secundum rationes proprias, nisi sint aliqui actus manifesti ex quibus concludatur ordo earum ad talem finem.

Et ex hoc patet ad illud quod additur contra probationem minoris, quod illa propositio non est falsa, `non cognoscitur a nobis finis proprius substantiae nisi per actum eius manifestum'; non enim accipit propositio quod non posset aliter finis cognosci. Bene enim verum est quod si substantia cognosceretur sub propria ratione, ex ipsa sic cognita posset eius per se causa cognosci. Sed non sic cognoscitur a nobis nunc aliqua substantia, et ideo nunc nullum finem possumus concludere proprium substantiae nisi per actum evidentem de illa substantia ut nota in universali et confuse. In proposito deficit utraque via; sed probatio minoris tangit unam, de ignorantia actus, supponendo aliam, de ignorantia scilicet naturae in se.

Ad secundum de Augustino dico quod illa potentia habendi caritatem ut ipsa est dispositio respectu Dei in se sub propria ratione amandi, convenit naturae hominis secundum rationem specialem, non communem sibi et sensibilibus; ideo non est illa potentialitas naturaliter cognoscibilis pro statu isto de homine, sicut nec homo cognoscitur sub illa ratione sub qua eius est haec potentia(vide). Ita respondeo ad istud in quantum adduci potest ad conclusionem principalem, scilicet oppositam minori rationis primae. Sed in quantum adducitur contra illam responsionem de fine supernaturali et naturali, respondeo: concedo Deum esse finem naturalem hominis, sed non naturaliter adipiscendum sed supernaturaliter. Et hoc probat ratio sequens de desiderio naturali, quam concedo.

Ad aliud negandum est illud quod assumitur, quod scilicet naturaliter cognoscitur ens esse primum obiectum intellectus nostri, et hoc secundum totam indifferentiam entis ad sensibilia et insensibilia, et quod hoc dicit Avicenna quod sit naturaliter notum. Miscuit enim sectam suam -- quae fuit secta Machometi -- philosophicis, et quaedam dixit ut philosophica et ratione probata, alia ut consona sectae suae: unde expresse ponit libro IX Metaphysicae cap. 7 animam separatam cognoscere substantiam immaterialem in se, et ideo sub obiecto primo intellectus habuit ponere substantiam immaterialem contineri. Non sic Aristoteles; sed secundum ipsum, primum obiectum intellectus nostri est vel videtur esse quiditas sensibilis, et hoc vel in se sensibilis vel in suo inferiori; et haec est quiditas abstrahibilis a sensibilibus(vide).

Quod autem dicitur in confirmatione illus rationis de Augustino, respondeo: dico quod dictum Augustini debet intelligi de actu primo, sufficiente omnino ex se respectu actus secundi, sed tamen nunc impedito; propter quod impedimentum actus secundus non elicitur nunc ex primo actu. De hoc amplius infra.

Si obiciatur contra istud quod homo in statu naturae institutae potuit cognoscere naturam suam, ergo et finem naturae, ex deductione primae rationis; ergo illa cognitio non est supernaturalis.

Item, contra responsionem ad ultimam rationem: si ideo non cognoscitur quid sit obiectum primum intellectus, quia non cognoscitur intellectus sub omni ratione propria sub qua respicit tale obiectum, igitur non potest cognosci de quocumque quod ipsum sit intelligibile, quia non cognoscitur potentia sub omni ratione propria sub qua respicit quodcumque ut obiectum intelligibile.

Respondeo: ad primum requireret dici, qualis fuit cognitio hominis instituti, quod usque alias differatur. Saltem tamen respectu viatoris pro statu isto est dicta cognitio supernaturalis, quia facultatem eius naturalem excedens; naturalem, dico, secundum statum naturae lapsae.

Ad secundum concedo quod non habetur modo cognitio de anima vel aliqua eius potentia ita distincta quod ex ipsa possit cognosci quod aliquod obiectum intelligibile sibi correspondeat; sed ex ipso actu quem experimur concludimus potentiam et naturam cuius est ille actus illud respicere pro obiecto quod percipimus attingi per actum, ita quod obiectum potentiae non concludimus ex cognitione potentiae in se sed actus quem experimur. Sed de obiecto supernaturali neutram cognitionem possumus habere; et ideo ibi deficit utraque via cognoscendi finem proprium illius naturae.

Ad argumentum contra secundam rationem patet, quia supponit quoddam iam negatum. -- Ad confirmationem illius rationis dico quod quando finis sequitur naturaliter ea quae sunt ad finem et naturaliter praeexigit illa, tunc ex fine possunt concludi ea quae sunt ad finem; hic autem non est consecutio naturalis, sed tantum acceptatio voluntatis divinae, compensantis ista merita tamquam digna fine tali.

Tertia ratio principalis -- Item tertio arguitur contra opinionem philosophorum principaliter. VI Metaphysicae: cognitio substantiarum separatarum est nobilissima, quia circa nobilissimum genus; igitur cognitio eorum quae sunt propria eis est maxime nobilis et necessaria, nam illa propria eis sunt perfectiora cognoscibilia quam illa in quibus conveniunt cum sensibilibus. Sed illa propria non possumus cognoscere ex puris naturalibus tantum. Primo, quia si in aliqua scientia modo possibili inveniri traderentur talia propria, hoc esset in metaphysica; sed ipsa non est possibilis a nobis naturaliter haberi de propriis passionibus istarum substantiarum separatarum, ut patet(vide). Et hoc est quod dicit Philosophus I Metaphysicae, quod oportet sapientem omnia cognoscere aliqualiter, et non in particulari; et subdit: « qui enim novit universalia, novit aliqualiter omnia subiecta ». `Sapientem' vocat ibi metaphysicum, sicut metaphysicam vocat ibi `sapientiam'.

Secundo probo idem, quia non cognoscuntur ista propria cognitione propter quid nisi cognita sint propria subiecta, quae sola includunt talia propter quid; sed propria subiecta eorum non sunt a nobis naturaliter cognoscibilia; ergo etc.

Instantia contra tertiam rationem principalem -- Contra istam rationem arguo quod quaecumque necessaria de substantiis separatis cognoscantur a nobis nunc per fidem sive per communem revelationem, possint cognosci cognitione naturali. Et hoc sic: quorum necessariorum cognoscimus terminos naturaliter, et illa possumus naturaliter comprehendere; sed omnium necessariorum revelatorum terminos naturaliter cognoscimus; ergo etc.

Probatio maioris: illa necessaria aut aunt mediata, aut immediata; si immediata, ergo cognoscuntur cognitis terminis, I Posteriorum; si mediata, ergo cum possumus cognoscere extrema, possumus concipere medium inter illa. Et coniungendo illud medium cum utroque extremo, aut habentur praemissae mediatae, aut immediatae; si immediatae, idem quod prius; si mediatae, procedetur cognoscendo medium inter extrema et coniungendo cum extremis, quousque veniamus ad immediata. Ergo tandem deveniemus ad necessaria immediata, quae intelligimus ex terminis, ex quibus sequuntur ornnia necessaria mediata; ergo illa mediata per immediata scire poterimus naturaliter

Probatio minoris principalis, quia habens fidem et non habens contradicentes sibi invicem, non contradicunt de nominibus tantum sed de conceptibus, sicut patet cum philosophus et theologus contradicunt sibi invicem de ista `Deus est trinus', ubi non tantum idem nomen sed eundem conceptum unus negat et alius affirmat; igitur omnem conceptum simplicem quem habet ille habet iste.

Responsio ad instantiam -- Ad istud respondeo. De substantiis separatis sunt aliquae veritates immediatae. Accipio tunc aliquam veritatem talem primam et immediatam, et sit a. In illa includuntur multae veritates mediatae, puta omnes quae enuntiant particulariter communia ad praedicatum de communibus ad subiectum; dicantur b, c. Ista vera mediata non habent evidentiam nisi ex aliquo immediato. Igitur non sunt natae sciri nisi ex isto immediato intellecto. Si igitur aliquis intellectus possit intelligere terminos b et componere eos ad invicem, non autem possit intelligere terrninos a nec per consequens ipsum a, b erit intellectui suo propositio neutra, quia nec nota ex se nec ex immediata, quia illa, per positum, non est nota. Ita est de nobis, quia conceptus quosdam communes habemus de substantiis materialibus et immaterialibus, et illos possumus ad invicem componere; sed istae complexiones non habent evidentiam nisi ex veris immediatis quae sunt de ills quiditatibus sub ratione earum propria et speciali, sub qua ratione non concipimus illas quiditates, et ideo nec scimus illas veritates generales de conceptibus generalibus.

Exemplum: si impossibile esset alicui concipere triangulum sub propria ratione, posset tamen abstrahere a quadrangulo rationem figurae et eam concipere, impossibile esset etiam sibi concipere primitatem ut est propria passio trianguli, quia sic non concipitur nisi ut abstrahitur a triangulo; posset tamen primitatem abstrahere ab aliis primitatibus, puta in numeris. Iste intellectus licet posset formare compositionem hanc `aliqua figura est prima', quia terminos eius potest apprehendere, tamen illa compositio formata erit sibi neutra, quia ista est mediata, inclusa in ista immediata `triangulus est sic primus'; et quia hanc immediatam non potest intelligere, quia nec terminos eius, ideo non potest mediatam scire, quae ex hac immediata tantum habet evidentiam.

Per hoc ad argumentum: nego maiorem; ad probationem dico quod illa necessaria sunt mediata. Et cum dicis `igirur possumus concipere medium inter extrema', nego consequentiam, quia medium inter extrema quandoque est essentialiter ordinatum, puta quod quid est alterius extremi vel passio prior respectu passionis posterioris; et tale est medium ad universaliter concludendum extremum de extremo. Concedo igitur quod quicumque potest intelligere extrema, potest intelligere tale medium inter extrema, quia intellectus eius includitur in altero extremo vel est idem alteri. Si autem medium sit particulare, contentum sub altero extremo et non essentialiter inter extrema, tunc non oportet quod potens concipere extrema generalia, possit concipere medium particulare ad illa extrema. Ita est hic. Nam quiditas sub ratione propria et particulari habens passionem aliquam immediate sibi inhaerentem, est medium inferius ad conceptum communem de quo dicitur illa passio in communi concepts; et ideo non eat medium universaliter inferens passionem de communi, sed tantum particuisriter. Hoc patet in exemplo illo, quia non oportet quod potens concipere figuram in communi et primitatem in communi, possit concipere triangulum in particulari, quia triangulus est medium, contentum sub figura; medium, inquam, ad concludendum primitatem de figura particulariter.

|| Haec tertia ratio potissime concludit de prima substantia immateriali, quia eius tamquam obiecti bestifici potissime est cognitio necessaria. Et tunc responsio ad obiectionem contra ipsam: supponit videlicet quod naturaliter nunc non concipimus Deum nisi in conceptu sibi communi et sensibilibus, quod inferius in 1 quaestione distinctionis 3 exponetur. Si etiam negetur istud suppositum, adhuc oportet dicere conceptum qui poteat fieri de Deo virtute creaturae esse imperfectum; qui autem fieret virtute ipsius essentiae in se, esset perfectus. Sicut igitur dictum est de conceptu generali et speciali, ita dicatur secundum aliam viam de perfecto conceptu et imperfecto. ||

Quarta ratio principalis -- Quarto sic arguitur: ordinatum ad aliquem finem ad quem est indispositum, necesse est paulative promoveri ad dispositionem illius finis; homo ordinatur ad finem supernaturalem, ad quem ex se est indispositus; igitur indiget paulative disponi ad habendum illum finem. Hoc fit per cognitionem aliquam supernaturalem imperfectam, qualis ponitur necessaria; igitur etc.

Si autem instetur quod agens perfectum potest statim removere imperfectionem et statim agere, respondeo: quod si posset de potentia absoluta, tamen perfectius est communicare creaturae activitatem respectu suae perfectionis consequendae quam non communicare; potest autem homo habere aliquam activitatem respectu suae perfectionis finalis; igitur perfectius est quod hoc sibi communicetur. Quod non potest sine aliqua cognitione imperfecta praecedente illam cognitionem perfectam ad quam finaliter ordinatur.

Quinta ratio principalis -- Quinto arguitur sic: omne agens utens instrumento in agendo, non potest per illud instrumentum in actionem aliquam quae excedit naturam illius instrumenti; lumen autem intellectus agentis eat instrumentum quo anima utitur nunc in intelligendo naturaliter; igitur non potest per illud lumen in aliquam actionem quae excedat illud lumen. Sed illud de se eat limitatum ad cognitionem habitam per viam sensitivam et viam sensuum; igitur anima non potest in cognitionem aliquam quae non potest haberi per viam sensus. Sed multorum aliorum cognitio eat necessaria pro statu isto; ergo etc.

Haec ratio videtur concludere contra eum qui fecit eam. Secundum enim deductionem istam lux increata non poterit uti intellectu agente ut instrumento ad cognitionem alicuius sincerac veritatis, quia talis secundum cum non potest haberi via sensuum, sine speciali illustratione, Et ita sequitur quod in cognitione sincerae veritatia lumen intellectus agentis nullo modo habeat aliquam actionem; quod videtur inconveniens, quia ista actio eat perfectior omni intellectione: et per consequens illud quod eat perfectius in anima in quantum intellectiva, debet concurrere aliquo modo ad illam actionem.

Ad rationem quartam et quintam -- Istae duae ultimae rationes non videntur quam plurimum efficaces. Prima enim esset efficax si esset probatum quod homo ordinatur finaliter ad cognitionem supernaturalem (cuius probatio est pertinens ad quaestiones de beatitudine), et si cum hoc ostenderetur cognitionem naturalem non sufficienter disponere pro statu isto ad cognitionem supernaturalem consequendam. Secunda ratio duo petit, scilicet aliquorum cognitionem esse necessariam quae non possunt cognosci per viam sensuum, et quod lumen intellectus agentis est ad talia cognoscibiia limitatum.

Tres primae rationes ([13],[17],[40]) probabiliores apparent. Quod autem nulla talis cognitio sit necessaria ad salutem, probo:(vide)

|| Pone, aliquis est non baptizatus: cum sit adultus, non habeat aliquem docentem, habet bonos moms quales potest habere, conformes rationi rectae naturali, et cavet illa quae ratio naturalis ostendit sibi esse mala.

Licet Deus de lege communi talem visitaret, docendo per hominem vel per angelum -- sicut Cornelium visitavit(vide) -- tamen pone quod non docetur ab aliquo, ille salvabitur. Similiter licet postea doceatur, tamen prius est lustus, et ita dignus vita aeterna, quia per bona velle praecedentia doctrinam meretur gratiam qua est iustus; et tamen non habet theologiam, etiam quantum ad prima credibilia, sed tantum cognitionem naturalem. Ergo nihil theologiae est simpliciter necessarium ad salutem.

[55](japonica)

Posset dici quod ille per bona velle ex genere meretur de congruo iustificari ab originali, et Deus non subtrahit liberalitatis suae munus: ergo dat primam gratiam sine sacramento, quia non est alligatus sacramentis; gratia non datur sine habitu fidei; itaque habet habitum theologiae, licet non possit in actum, sicut nec baptizatus nisi instruatur. Et licet non sit contradictio gratiam dari sine fide, cum sint habitus distincti, et in aliis potentiis, tamen sicut in baptismo ponitur simultas in infusione, ita propter idem potest poni simultas in casu isto. Non enim minus gratiosus est Deus illi quem propter meritum de congruo justificat sine sacramento quam illi quem sine omni merito proprio justificat in susceptione sacramenti. Itaque possibile est Deo de potentia absoluta quemlibet salvare, et etiam facere quod mereatur gloriam sine fide infusa si sine illa det gratiam qua habens bene utatur quantum ad velle quod potest habere secundum naturalem rationem et fidem acquisitam, vel sine omni acquisita si doctor desit, licet de potentia ordinara non detur sine fidei habitu praecedente, quia sine illa non ponitur graria infundi; non propter indigentiam, quasi gratia sine illa non sufficeret, sed propter liberalitatem divinam quae totum reformat; minus etiam perfecte esset homo dispositus quantum ad assensum verorum quorumdam sine fide infusa.

[56](japonica)

Et sicut hic, ita dico proportionaliter de habitu theologiae, qui perfectus exsistens includit fidem infusam et acquisitam articulorum et aliorum revelatorum a Deo in Scriptura, ita quod non est tantum haec infusa fides nec tantum illa acquisita sed simul ambae. Est ergo necessaria theologia, verum est loquendo de potentia ordinata et loquendo de principaliori habitu sive priori pertinente ad theologiam, qui scilicet est fides infusa, et hoc generaliter, quantum ad omnes; non sic quantum ad secundum habitum quem includit, qui est fides acquisita, sed forte de necessitate ordinata est necessaria in adulto potente habere doctorem et eum intelligere, et hoc quantum ad aliquorum generalium fidem acquisitam. ||

II. SOLUTIO QUAESTIONIS

[57](japonica)

Ad quaestionem igitur respondeo, primo distinguendo quomodo aliquid dicatur supernaturale.(vide) Potentia enim receptiva comparatur ad actum quem recipit, vel ad agentem a quo recipit. Primo modo ipsa est potentia naturalis, vel violenta, vel neutra. Naturalis dicitur si naturaliter inclinetur, violenta si sit contra naturalem inclinationem passi, neutra si neque inclinetur naturaliter ad illam formam quam recipit neque ad oppositam. In hac autem comparatione nulla est supernaturalitas. Sed comparando receptivum ad agens a quo recipit formam, tunc est naturalitas quando receptivum comparatur ad tale agens quod natum est naturaliter imprimere talem formam in tali passo, supernaturalitas autem quando comparatur ad agens quod non est naturaliter impressivum illius formae in illud passum.

[58](japonica)

|| Antequam haec distinctio ad propositum applicetur, contra istud arguitur multipliciter: tam quod distinctio `naturalis' et `violenti' sumatur ex comparatione passi ad agens et non tantum ex comparatione ejus ad formam, quam quod distinctio `naturalis' et `supernaturalis' sumatur ex comparatione passi ad formam et non tantum ex respectu eius ad agens. Quae argumenta non ponuntur hic.

[59](japonica)

Sed solutio rationabilis apparet, quia illud est per se causa alicuius, quo posito, circumscripto vel variato quocumque alio, sequitur effectus. Nunc autem licet forma contra quam inclinatur receptivum non inducatur nisi per agens violentans passum, nec agens supernaturale agat supernaturaliter nisi inducendo formam, tamen per se ratio `violenti' est ex habitudine passi ad formam, et per se ratio `supernaturalis' est ex habitudine passi ad agens. Probatur, quia passo et forma manentibus in sua ratione (puta quod forma sit receptibilis, contra tamen inclinationem passi), quomodocumque varietur agens, passum violenter recipit; similiter, passo et agente sic se habentibus quod solum agens non naturaliter activum transmutet passum (solum, inquam, ita quod agens naturale non disponat), quamcumque formam inducet erit supernaturalis respectu passi.

Hoc sic probatur secundo quia non tantum in `induci' sed in `permanere' aliqua forma violenter permanet in passo sine actione extrinseca licet non diu, aliqua naturaliter et diu; aliqua manet naturalis, aliqua supernaturalis, propter agens tantum, ita quod circumscribendo agens a quo fit non posset dici supernaturalis; posset autem dici naturalis, quia perficit naturaliter, comparando formam ad receptivum tantum. ||

[60](japonica)

Ad propositum igitur applicando, dico quod comparando intellectum possibilem ad notitiam actualem in se nulla est sibi cognitio supernaturalis, quia intellectus possibilis quacumque cognitione naturaliter perficitur et ad quamcumque cognitionem naturaliter inclinatur. Sed secundo modo loquendo, sic est supernaturalis quae generatur ab aliquo agente quod non est natum movere intellectum possibilem ad talem cognitionem naturaliter.

[61](japonica)

Pro statu autem isto, secundum Philosophum, intellectus possibilis natus est moveri ad cognitionem ab intellectu agente et phantasmate, igitur sola illa cognitio est ei naturalis quae ab istis agentibus imprimitur.

Virtute autem istorum potest haberi omnis cognitio incomplexi quae secundum legem communem habetur a viatore, sicut patet in instantia contra rationem tertiam principalem, Et ideo licet Deus possit per revelationem specialem cognitionem aliculus incomplexi causare, sicut in raptu, non tamen talis cognitio supernaturalis est necessaria de lege communi.

[62](japonica)

De complexis autem veritatibus secus est, quia, sicut ostensum est per tres primas rationes([13],[18],[40]) contra primam opinionem adductas, posita tota actione intellectus agentis et phantasmatum, multae complexiones remanebunt nobis ignotae et nobis neutrae quarum cognitio est nobis necessaria. Istarum igitur notitiam necesse est nobis supernaturaliter tradi, quia nullus earum notitiam potuit naturaliter invenire et eam aliis docendo tradere, quia sicut uni ita et cuilibet ex naturalibus erant neutrae. Utrum autem post primam doctrinae de talibus traditionem possit alius ex naturalibus assentire doctrinae traditae, de hoc in III libro distinctione 23. Haec autem prima traditio talis doctrinae dicitur revelatio, quae ideo est supernaturalis, quia est ab agente quod non est naturaliter motivum intellectus pro statu isto.

[63](japonica)

Aliter etiam posset dici actio vel notitia supernaturalis quia est ab agente supplente vicem obiecti supernaturalis. Nam obiectum natum causare notitiam huius `Deus est trinus' et similium, est essentia divina sub propria ratione cognita; ipsa sub tali ratione cognoscibilis est obiectum supernaturale. Quodcumque ergo agens causat notitiam aliquam veritatum quae per tale obiectum sic cognitum natae essent esse evidentes, illud agens in hoc supplet vicem illius obiecti. Quod si ipsum agens causaret perfectam notitiam illarum veritatum qualem obiectum in se cognitum causaret, tunc perfecte suppleret vicem obiecti; pro quanto imperfecta notitia quam facit, virtualiter continetur in illa perfecta cuius obiectum in se cognitum esset causa.

[64](japonica)

Ita est in proposito. Nam revelans hanc `Deus est trinus' causat in mente aliquam notitiam huius veritatis, licet obscuram, quia de obiecto sub ratione propria non cognito, quod obiectum si esset sic cognitum, natum esset causare perfectam et claram notitiam illius veritatis. Pro quanto ergo est haec notitia obscura et in illa clara includitur eminenter, sicut imperfectum in perfecto, pro tanto revelans hanc obscuram, vel causans, supplet vicem obiecti, illius clarae notitiae causativi, praecipue cum non possit notitiam alicuius veritatis causare nisi ut supplens vicem alicuius obiecti; nec veritatum talium de isto obiecto notitiam causare possit ut supplet vicem obiecti alicuius inferioris naturaliter motivi intellectus nostri, quia nullum tale virtualiter includit aliquam notitiam veritatum illarum, nec claram etiam nec obscuram; igitur oportet quod in causando etiam illam obscuram suppleat aliqualiter vicem obiecti supernaturalis.

[65](japonica)

Differentia istorum duorum modorum ponendi supernaturalitatem notitiae revelatae patet, separando unum ab alio. Puta, si agens supernaturale causaret notitiam obiecti naturalis, ut si infunderet geometriam alicui, ista esset supernaturalis primo modo, non secundo (hoc est(vide) utroque modo, quia secundus infert primum licet non e converso). Ubi autem est primus tantum, ibi non est necesse quod sit supernaturalis quin naturaliter possit haberi; ubi est secundus modus, necessitas est ut supernaturaliter habeatur, quia naturaliter haberi non potest.

III. CIRCA TRES RATIONES PRINCIPALES CONTRA PHILOSOPHOS

[66](japonica)

Tres rationes quibus innititur ista solutio confirmantur per auctoritates. Prima per auctoritatem Augustini XVIII De civitate cap.11: «philosophi, nescientes ad quem finem essent ista referenda, inter falsa quae locuti sunt verum videre potuerunt»etc.

[67](japonica)

Secunda confirmatur per Augustinum XI De civitate cap. 2: «quid prodest nosse quo eundum sit, si ignoratur via qua eundum sit?» In hoc errabant philosophi, qui etsi aliqua vera de virtutibus tradiderunt, tamen falsa miscuerunt, secundum auctoritatem praecedentem Augustini, et patet ex eorum libris. Improbat enim Aristoteles politias a multis aliis dispositas, II Politicae. Sed nec ipsa politia Aristotelis est irreprehensibilis: VII enim Politicae cap. 7 docet deos esse honorandos («decet enim », inquit, «honorem exhibere diis»), et ibidem cap. 5 «lex nullum orbatum » tradit «nutrire»!

[68](japonica)

Tertia ratio confirmatur per Augustinum XI De civitate cap. 3: «ea quae remota sunt a sensibus nostris, quoniam testimonio nostro scire non possumus, aliorum testimonio requirimus ». Et hoc confirmat totam solutionem principalem. Quia enim complexiones illae de quibus argutum est nobis ex se neutrae sunt, nullus potest testimonio suo credere de ipsis, sed oportet testimonium supernaturale requirere alicuius superioris tota specie humana.

[69](japonica)

Qualiter autem prima traditio sive revelatio talis doctrinae potuerit fieri et facta fuerit, dubium est, -- an scilicet locutione interiore, an exteriore, cum aliquibus signis adhibitis, sufficientibus ad causandum assensum; ad propositum sufficit, quod utroque modo potuit supernaturaliter talis doctrina revelari, sed neutro modo sine errore potuit ab homine tradi primo.

[70](japonica)

Contra istas tres rationes simul instatur quod seipsas destruant, quia quod ostenditur esse necessario cognoscendum, hoc ostenditur esse verum, quia nihil scitur nisi verum; ergo quidquid istae rationes ostendunt necessarium esse cognosci (puta quod fruitio Dei in se est finis hominis, quoad primam, -- via deveniendi ad ipsam, est per merita quae Deus acceptat ut digna tali praemio, quoad sccundam, -- quod Deus est trinus et contingenter causat, et hujusmodi, quoad tertiam ), totum illud ostenditur esse verum. Vel igitur istae rationes non sunt nisi ex fide, vel ex ipsis concluditur oppositum illius quod probant.

[71](japonica)

Rcspondeo: naturali ratione ostenditur necessarium esse scire alteram partem determinate huius contradictionis `fruitio est finis, fruitio non est finis', hoc est, quod intellectus non est mere dubius vel neuter in hoc problemate `an fruitio sit finis', quia talis dubitatio vel ignorantia impediret inquisitionem finis; non autem ostenditur naturali ratione quod haec pars sit necessario cognoscenda. Et hoc modo rationes praedictae ut sunt naturales concludunt de altera parte contradictionis, hac vel illa; non determinate de hac nisi ex creditis tantum.

IV. AD ARGUMENTA PHILOSOPHORUM

[72](japonica)

Ad argumenta pro opinione Aristotelis. Ad primum dico quod cognitio dependet ab anima cognoscente et obiecto cognito, quia secundum Augustinum, IX De Trinitate cap. ultimo, «a cognoscente et cognito paritur notitia ». Licet igitur anima habeat sufficiens activum et passivum intra pro quanto actio respectu cognitionis convenit animae, tamen. non habet sufficiens activum intra se pro quanto actio convenit obiecto, quia sic est ut tabula nuda, ut dicitur III De anima. Est igitur intellectus agens quo est omnia facere, verum est in quantum `factio' respectu cognitionis convenit animae, non in quantum obiectum est activum.

[73](japonica)

Ad confirmationem rationis. Ad majorem dico quod natura quandoque accipitur pro principio intrinseco motus vel quietis --prout describirur II Physicorum -- quandoque pro principio activo naturaliter, prout natura distinguitur contra artem sive contra propositum propter oppositum modum principiandi, sive sit intrinsecum sive non, dummodo sit naturale. Primo modo maior non est vera, quia non correspondet omni passivo naturaliter principium activum intrinsecum quod sit natura, quia multa sunt naturaliter receptiva alicuius actus, cuius non habent principium activum intrinsecum. Secundo etiam modo propositio maior est falsa in quibusdam, quando videlicet natura propter sui excellentiam ordinatur naturaliter ad recipiendum perfectionem ita eminentem, quae non possit subesse causalitati agentis naturalis secundo modo. Ita est in proposito.

[74](japonica)

Cum probatur maior, dico quod potentia passiva non est frustra in natura, quia etsi per agens naturale non possit principaliter reduci ad actum, tamen potest per tale agens dispositio ad ipsum induci, et potest per aliquod agens in natura -- id est in tota coordinatione essendi vel entium -- puta per agens primum vel supernaturale complete reduci ad actum.

[75](japonica)

Et si obicitur quod istud vilificat naturam quod ipsa non possit consequi perfectionem suam ex naturalibus, cum natura minus deficiat in nobilioribus, ex II De caelo et mundo, respondeo: si felicitas nostra consisteret in speculatione suprema ad qualem possumus nunc naturaliter attingere, non diceret Philosophus naturam deficere in necessariis. Nunc autem illam concedo posse haberi naturaliter, et ultra, dico aliam eminentiorem posse recipi naturaliter. Igirur in hoc magis dignificatur natura, quam si suprema sibi possibilis poneretur illa naturalis; nec est mirum quod ad maiorem perfectionem sit capacitas passiva in aliqua natura quam eius causaslitas activa se extendat.

[76](japonica)

Illud quod adducitur de II Caeli et mundi non est ad propositum, quia Philosophus loquitur ibi de organis correspondentibus potentise motivae si ipsa inesset stellis, Et concedo quod universaliter cui datur potentia quae nata est esse organica, ei datur a natura organum, in non-orbatis dico, Sed in proposito data est potentia, sed non organica; non tamen data sunt naturaliter omnia alia praeter potentiam concurrentia ad actum. A Philosopho igitur ibi haberi potest quod natura ordinabilis ad aliquem actum vel obiectum naturaliter habet potentiam ad illud, et organum si potentia est organica; sed non sic de posterioribus requisitis ad actum.

[77](japonica)

Aliter posset dici ad maiorem quod ipsa est vera loquendo de potentia passiva naturali ut passiva comparatur ad activam, non autem ut passiva comparatur ad actum receptum. Differentia membrorum patet in principio solutionis istius quaestionis.

[78](japonica)

Minor autem est vera secundo modo, non primo modo. Posset etiam tertio modo faciiter dici ad minorem, negando, quia hicet absolute intellectus possibilis sit naturaliter receptivus tahis intellectionis, non tamen pro statu isto. De causa autem huius dicetur inferius distinctione 3.

[79](japonica)

Ad rationem tertiam quaere responsionem Thomae in Summa, I parte Summae qusestione 1, ubi respondet sic, quod «diversa ratio cognoscibilis diversitatem scientiarum inducit. eandem enim conclusionem demonstrat astrologus per medium mathematicum, id est a materia abstractum, (puta quod terra est rotunda), et naturalis per medium circa materiam consideratum. unde nihil prohibet de eisdem rebus de quibus philosophicae disciplinae tractant secundum quod sunt cognoscibilia lumine rationis naturalis etiam aliam scientiam tractare secundum quod cognoscuntur lumine divinae revelationis».

Contra: si de cognoscibilibus in theologia est cognitio tradita vel possibilis tradi in aliis scientiis, licet in alio lumine, ergo non est necessaria cognitio theologica de eisdem. Consequentia patet in exemplo eius, quia cognoscens terrain esse rotundam per medium physicum, non indiget cognitione per medium mathematicum, tamquam simpliciter necessaria.

[80](japonica)

Dicta tamen responsio ad tertium exponitur sic, quod sci licet habitus et est habitus et est forma; in quantum habitus, habet distinctionem ab obiecto, sed in quantum forma, potest distingui a principio activo. Respectu autem habitus scientifici principia sunt causae effectivae. Licet igitur ubi est idem scibile (puta quod terra est rotunda) non sit distinctio per obiecta, tamen est distinctio per principia quibus math ematicus et physicus hoc ostendunt: et ita erit distinctio habituum in quantum sunt formae et non in quantum sunt habitus.

[81](japonica)

Contra: forma est communis ad habitum; sed impossibile est aliqua esse distincta in ratione superioris et indistincta in ratione inferioris; ergo impossibile est aliqua esse distincta per rationem formae unde forma et tamen esse indistincta in ratione babituum (hoc enim esset ac si aliqua essent distincta in ratione animalis et indistincta in ratione hominis). Praeterea, supponit etiam quod principia sunt distinctiva habitus in alio genere causae quam ut principia effectiva, quod falsum est, quia si aliquam rationem causae distinctivae habeant ad habitus, non habent rationem nisi causae efficientis. Praeterea, semper stat ratio quia quantumcumque possent poni habitus distincti cognitivi, tamen non salvatur necessitas unius, quasi alias cognitio sit impossibilis, ponendo possibiitatem alterius habitus undecumque distincti.

[82](japonica)

Ideo ad argumentum respondeo quod in illis scientils speculativis etsi tractetur de omnibus speculabiibus, non tamen quantum ad omnia cognoscibiia de eis, quia non quantum ad propria eorum, sicut patuit prius in tertia ratione contra primam opinionem (quaere supra g).

[83](japonica)

Ad quartum respondetur sic, quod principia prima non possunt applicari ad conclusiones aliquas nisi sensibiles: tum quia termini eorum sunt abstracti a sensibilibus, et ita sapiunt naturam eorum, tum quia intellectus agens, per quem debet fieri applicatio, limitatur ad sensibilia.

[84](japonica)

Contra: certum est intellectui ista prima principia esse vera non tantum in sensibiibus, sed etiam in insensibilibus; non enim dubitat magis intellectus quod contradictoria non sunt simul vera de immateriali quam de materiali, Et quod dicitur quod terminus primi principii est ens quod dividitur in decem genera, et illud non extendit se ad obiectum theologicum, hoc nihil valet; non enim magis dubitamus quod contradictoria non sunt simul vera de Deo (ut quod Deus est beatus et non-beatus, et huiusmodi) Quam de albo.

[85](japonica)

Alia datur responsio, quod ex solis maioribus non sequuntur conclusiones, sed cum minoribus adiunctis; nunc autem minores non sunt naturaliter manifestae quae deberent illis adiungi. Contra: minores sumendae sub primis principiis praedicant de sumptis `sub' terminos subiectos primorum principiorum; sed notum est termmos primorum principiorum dici de quocumque, quia sunt communissimi; igitur etc.

[86](japonica)

Ideo respondeo quod secunda pars minoris est falsa, haec videlicet quod in primis principiis `includuntur virtualiter omnes conclusiones scibiles'. Ad probationem dico quod sicut termini subiecti sunt communes, ita et termini praedicati. Quando igitur termini subiecti, quia distributi, accipiuntur pro omnibus, non accipiuntur pro omnibus nisi respectu terminorum praedicatorum qui sunt communissimi, et per consequens virtute talium principiorum non sciuntur de inferioribus nisi praedicata communissima.

[87](japonica)

Hoc patet ratione, quia medium non potest esse `propter quid' respectu alicuius passionis nisi quae passio includitur virtualiter in ratione illius medii; in ratione autem subiecti principii communissimi non includitur `propter quid' aliqua passio particularis, sed tantum passio communissima; ergo illud subiectum non potest esse medium vel ratio cognoscendi aliqua nisi sub illa ratione communissima. Sed praeter passiones communissimas sunt multae aliae passiones scibiles, ad quas passiones non possunt passiones primorum principiorum esse media, quia non includunt illas. Igitur multae sunt veritates scibiles quae non includuntur in primis principiis.

Hoc patet in exemplo, quia ista `omne totum est maius sua parte' etsi includat istam `quaternarius est maior binario' et alias similes de eodem praedicato, non includit tamen istas: `quaternarius est duplus ad binarium', `ternarius se habet in proportione sexquialtera ad dualitatem', nam ad ista praedicata oporteret quod habet specialia media includentia ipsa.

[88](japonica)

Tertia probatio, logica, est quia licet contingat descendere sub subiecto universalis affirmativae, non tamen sub praedicato; multa autem praedicata contenta sub praedicatis primorum principiorum sunt scibilia de inferioribus ad subjects illorum; igitur illa praedicata per prima principia non sciuntur de illis subiectis.

[89](japonica)

Contra istud obicitur: `de quolibet affirmatio vel negatio et de nullo eodem ambo'; sequitur `igitur de hoc album vel non-album', ita quod licet ibi descendere sub praedicato et sub subiecto.

Respondeo: istud principium `de quolibet affirmatio vel negatio' etc., valet istam `de quolibet cuiuslibet contradictionis alters pars est vera et altera falsa', ubi est duplex distributio, et sub utroque distributo licet descendere `ergo de hoc huius contradictionis' etc.; sed sub praedicato stante confuse tantum non licet descendere, quia non sequitur `de quolibet cuiuslibet contradictionis altera pars, ergo haec pars'. Ita est in aliis principiis; semper praedicatum universalis affirmativae stat confuse tantum, sive sint ibi duae distributiones in subiecto sive una.

Et in proposito exemplo adhuc patet propositum, Quia de homine scibile est quod est risibilis, numquam per hoc principium `de quolibet' etc. potest plus inferri nisi `igitur de homine risibile vel non-risibile'. Altera igitur pars praedicati disiuncti numquam scietur de subiecto per hoc principium, sed requiritur aliud principium speciale, ut definitio subiecti vel passionis, quod quidem est medium et ratio ad sciendum `risibile' determinate de homine.

V. AD ARGUMENTA PRINCIPALIA

[90](japonica)

Ad argumenta principalia. Ad primum distinguo de obiecto naturali, Potest enim accipi obiectum naturale vel pro illo ad quod naturaliter sive ex actione causarum naturaliter activarum potest potentia attingere, vel pro illo ad quod naturaliter inclinatur potentia, sive possit attingere naturaliter illud obiectum sive non. Posset igitur maior negari intelligendo `naturale' primo modo, quia obiectum primum est adaequatum potentiae, et ideo abstractum ab omnibus illis circa quae potest potentia operari; non autem oportet quod si intellectus possit naturaliter intelligere tale commune, quod possit naturaliter intelligere quodcumque contentum sub illo, quia intellectio alicuius contenti multo excellentior est intellectione confusa talis communis; sic, concessa minore in utroque sensu, conclusio intenta non habetur, scilicet de naturaliter attingibii, quia sic maior fuit falsa.

[91](japonica)

Contra hanc responsionem arguo quod destruit seipsam. Primum enim obiectum est adaequatum porenriae, per ipsum, et verum est, hoc est, quod nihil respicit potentia pro obiecto nisi in quo est ratio illius primi, et in quocumque est ratio illius primi illud, respicit porentia pro obiecro; igitur impossibile est aliquid esse primum naturaliter quin sit quodliber contentum sic per se obiectum naturaliter. Da enim oppositum, et tunc non est adaequatum naturaliter sed excedens, et aliquod eo inferius est adaequatum, et ita primum.

Ratio autem quae adducitur pro responsione fallit secundum figuram dictionis. Licet enim ens ut est quid intelligibile uno actu (sicut homo est intelligibilis una intellectione) sit naturaliter intelligibile (ila enim unica intellectio entis ut unius obiecti est naturalis), non tamen potest ens poni primum obiectum naturaliter artingibile, quia est primum obiectum ut includitur in omnibus per se obiectis, et ut sic non est naturaliter attingibile nisi quodlibet illorum sit naturaliter attingibile. Commutat igitur hic `hoc aliquid' in `quale quid' cum arguit `ens est naturaliter intelligibile, igitur ens ut est primum obiectum intellectus, hoc est adaequatum, est attingibile naturaliter', quia antecedens est verum ut ens est unum singulare intelligibile, sicut album, sed consequens concludit de ente ut includitur in omni intelligibili, non ut seorsum ab illis intelligitur.

[92](japonica)

Ad argumentum igitur est alia responsio, realis, quod videlicet minor est falsa de obiecto naturali, id est naturaliter attingibili, -- vera alio modo, ad quod scilicet naturaliter inclinatur vel ordinatur potentia. Et ita debet intelligi auctoritas Avicennae. Quid autem sit ponendum obiectum primum naturaliter attingibile, de hoc infra distinctione 3. Confirmatur responsio per Anselmum De libero arbitrio cap. 4: «nullam», inquit, «ut puto, habemus potestatem, quae sola sufilciat ad actum». `Potestatem' vocat quod nos communiter vocamus `potentiam'; patet per exemplum eius de visu, Non est igitur inconveniens potentiam esse naturaliter ordinatam ad obiectum ad quod non potest naturaliter ex causis naturalibus attingere, sicut quaelibet ex se sola ordinatur et tamen non potest sola attingere.

[93](japonica)

Ad secundum argumentum nego consequentiam. -- Ad probationem patet ex dictis in responsione data ad secundum argumentum pro opinione Philosophi, quia superiora ordinantur ad perfectionem maiorem passive recipiendam quam ipsa active possunt producere, et per consequens istorum perfectio non potest produci nisi ab aliquo agente supernaturali. Non sic est de perfectione inferiorum, quorum perfectio ultima potest subesse actioni inferiorum agentium.

[94](japonica)

Ad tertium dico quod veritati complexae alicui firmiter tenendac intellectus possibilis est improportionatus, id est, non est proportionale mobile talium agentium quae ex phantasmatibus et ex lumine naturali intellectus agentis non possunt cognosci. Quando arguis `ergo fit proportionalis per aliud', concedo -- et `per aliud' in ratione moventis, quia per movens supernaturale-revelans assentit illi veritati, -- et `per aliud' in ratione formae, quia per illum assensum factum in ipso, qui est quasi quaedam inclinatio in intellectu ad istud obiectum, proportionans illum isti.

Cum ultra de illo `alio' quaeris `an sit naturale vel supernaturale', dico quod supernaturale, sive intelligas de agente sive de forma.

Cum infers `ergo intellectus est improportionatus ad illud, et per aliud proportionatur', dico quod ex se est in potentia oboedientiali ad agens, et ita sufficienter proportionatur illi ad hoc ut ab ipso moveatur, Similiter, ex se est capax illius assensus causati a tali agente, etiam naturaliter capax; non oportet igitur ipsum per aliud proportionari ipsi assensui recipiendo.

Statur igitur in secundo, non in primo, quia veritas ista revelata sufficienter non est inclinativa intellectus ad assentiendum sibi, et ita improportionale agens, et passum sibi improportionale; sed agens supernaturale est sufficienter inclinativum intellectus ad istam veritatem, causando in ipso assensum quo proportionatur huic veritati, ita quod non oportet intellectum per aliud proportionari tali agenti, nec formae ab ipso impressae, sicut oportet ipsum proportionari tali obiecto per aliud duplici modo praedicto.

To Contents

Duns Scotus
Ordinatio, Prologus

Pars Prima
De necessitate doctrinae revelatae

Quaestio unica
Utrum homini pro statu isto sit necessarium alquam doctrinam supernaturaliter inspirari

I. CONTROVERSIA INTER PHILOSOPHOS ET THEOLOGOS

A. OPINIO PHILOSOPHORUM

B.IMPROBATIO OPINIONIS PHILOSOPHORUM

II. SOLUTIO QUAESTIONIS

III. CIRCA TRES RATIONES PRINCIPALES CONTRA PHILOSOPHOS

IV. AD ARGUMENTA PHILOSOPHORUM

V. AD ARGUMENTA PRINCIPALIA

Duns Scotus Ordinatio, Prologus Pars Prima De necessitate doctrinae revelatae Quaestio unica Utrum homini pro statu isto sit necessarium alquam doctrinam supernaturaliter inspirari

I. CONTROVERSIA INTER PHILOSOPHOS ET THEOLOGOS

A. OPINIO PHILOSOPHORUM

B.IMPROBATIO OPINIONIS PHILOSOPHORUM

II. SOLUTIO QUAESTIONIS

III. CIRCA TRES RATIONES PRINCIPALES CONTRA PHILOSOPHOS

IV. AD ARGUMENTA PHILOSOPHORUM

V. AD ARGUMENTA PRINCIPALIA

Duns Scotus
Ordinatio, Prologus

Pars Prima
De necessitate doctrinae revelatae

Quaestio unica
Utrum homini pro statu isto sit necessarium alquam doctrinam supernaturaliter inspirari